راهنمایی خرید بذر

بذر نهاده‌ای است که گیاهان و درختان برای بقای خود تولید می‌ کنند و بدون وجود بذر دنیای ما هم وجود نخواهد داشت در این مقاله به بررسی انواع بذرها، نکات مهم در مورد بذرها و روش تشخیص بذر تقلبی از اصل می پردازیم این مقاله راهنمای خرید بذر برای شماست تا با آگاهی بیشتر بذر خریداری کنید.

اگر چه می‌ توان با استفاده از یک بذر معمولی مزرعه‌ ای را به زیر کشت برد اما در اختیار داشتن یک بذر با شرایط کیفی مناسب و یا ممتاز تضمین‌ کننده برداشت یک محصول با ویژگی‌ های مطلوب است.

بذر  یک گیاه رویانی است که در یک پوشش خارجی محافظ محصور شده است.

از لحاظ علمی و بیولوژیکی  بذر در واقع تخمک رسیده و باروری می باشد که توانایی رشد و تبدیل شدن به گیاه را خواهد داشت.

بذر های تکثیر می شوند و اغلب گیاهی که تولید می کنند مانند والدشان است.

بعضی ازبذرهایی که تعدادشان افزایش می یابد کشاورزان و دامداران از آن ها به عنوان علوفه استفاده می کنند و یا برخی برای روغن کشی و یا در تولید مواد غذایی استفاده می شوند.

مثلا از بذر آفتاب گردان در روغن کشی و یا از بذر گندم در تولید آرد استفاده می شود.

تعریف بذر از نظر کشاورزان و کارشناسان کشاورزی متفاوت هست.

کشاورزان به میوه های خشک بذر می گویند که می تواند یک الی چندین تخمک داشته باشد ولی از نظر کارشناسان کشاورزی بذر تخمکی رسیده است که امکان تولید گیاه را داشته باشد.

بذر از چه قسمت هایی تشکیل شده ؟

قسمت پوسته که محافظ بذر می باشد.

قسمت جنین که یک گیاه جنین هست که یک یا دو لپه هست.

قسمت آنزیم ها و هورمون که در داخل بذر باعث می شود که به هنگام جوانه زنی از آن ها استفاده کرده و رویش کند.

انواع بذر

1-بذر هیبرید:

اولین گیاهی که از بذرهای هیبریدی ایجاد شد گیاه ذرت بود که توسط شخصی به نام «هنری والاس» در دهه ۱۹۲۰ و بر اساس برخی از اکتشافات گرگور مندل در ژنتیک انجام پذیرفت.

این کار با هدف کاهش هزینه ­ها و امکان دسترسی مردم به مواد غذایی با قیمت پایین صورت گرفت.

بعدها آزمایش­های هیبریداسیون به بذر برنج منتقل شد و سپس به سایر محصولات غذایی مانند گوجه فرنگی، فلفل و درختان میوه گسترش یافت.

بذر هیبریدی یا همان بذر F1 به طور مستقیم از پیوند دو والد که از لحاظ ژنتیکی کاملا از هم متمایز هستند ایجاد می­ شود.

بذرهای هیبریدی نسبت به والدین خود برتری کامل دارند چرا که ترکیبی از صفات کیفی و مفید هر دو والد هستند.

روش تولید بذر‌های هیبرید در مقابل روش تولید بذرهای استاندارد معمول توسط گرده‌ افشانی باز (OP) قرار دارد.

در روش تولید بذر توسط گرده‌افشانی آزاد بذرها از طریق عوامل طبیعی در محیط آزاد مثل باد ، حشرات و … ایجاد می ­شوند اما تولید کنندگان بذرهای هیبرید گیاهان والد را تلاقی می ­دهند و نتایج آن­ ها را بارها و بارها ثبت می­ کنند تا زمانی که فرمولی با نتایج عالی به دست آید البته این روند زمان ­بری بوده و ممکن است سال­ ها به طول بیانجامد.

هدف این فرایند ایجاد ترکیبی از بهترین صفات ژنتیکی هر دو گیاه والد در یک بذر هیبریدی است.

گیاهانی که از بذرهای هیبریدی تولید می­ شوند اغلب دارای ویژگی­ هایی مانند مقاومت در برابر بیماری ­ها، طعم و بهره ­وری بهتر محصول، بلوغ زودتر و… هستند.

به طور کلی از بذرهای هیبریدی بیشتر از بذرهای استاندارد معمول می ­توان انتظار تولید محصول داشت.

مزایای بذرهای هیبرید نسبت به بذرهای معمولی
-بذرهای هیبریدی در مقایسه با بذرهای استاندارد معمول ویژگی ­های یکنواخت­ تری دارند یعنی در این روش محصولات با ویژگی­ های یکسانی (طعم، رنگ، اندازه و…) تولید می ­شوند.

-هیبریدها را می­ توان برای داشتن صفات خاص و مطلوب مانند تولید محصول بیشتر مقاومت در برابر بیماری‌ ها یا دوره گل­ دهی طولانی­ تر پرورش داد.

-گیاهان هیبریدی به دلیل مقاومت در برابر بیماری‌ ها نیاز به سموم شیمیایی کم ­تری دارند و درنتیجه محصولات سالم ­تری از طریق بذرهای هیبریدی تولید می ­شوند.

-بذرهای هیبرید به تولید کنندگان تجاری اجازه می­ دهد تا گیاهان، گل­ ها، میوه ­ها یا سبزیجات یکنواخت تولید کنند که باعث جذابیت بیش تر آن­ ها برای مصرف­ کنندگان می­ شود.

-این گیاهان به واسطه نیروی هیبرید اغلب سریع ­تر رشد می­ کنند و قوی ­تر هستند.

-گیاهان تولید شده به روش هیبرید اغلب برای رشد در شرایط نامناسب مانند شرایط خشکسالی مناسب‌ ترند.

2-بذری که توسط انسان تغییری در ژنتیک آن ایجاد نشده باشد

این بذرها نسبت به بذرهای هیبرید دارای طعم و بوی مشخص هستند.

بذرهای تولید شده توسط این گیاهان همان گیاهی را تولید می کنند که از آن برداشت شده اند.

اگرچه این نوع بذرها برخی ویژگی های زراعی که بذرهای هیبرید دارا هستند را ندارد اما این ویژگی ها آنقدر هم مورد نیاز و مطلوب یک باغبان ساده نیستند.

3-بذر ارگانیک

این بذرها از گیاهان والدی تولید شده اند که در طول رشدشان هیچ گونه آفت کشی استفاده نشده و به صورت ارگانیک پرورش یافته اند.

این ها ممکن است به صورت هیبرید یا طبیعی باشند.

راهنمای خرید بذر خصوصیات یک بذر خوب

1-قوه نامیه بذر یا درصد جوانه زنی:
قوه نامیه در واقع حفظ دوره توانایی جوانه‌ زنی یک بذر است.

درصد جوانه زنی بالاتر به این معنی است که تعداد بذرهای بیشتری جوانه خواهند زد.

و شما باید تعداد بذر کمتری کشت کنید تا به تعداد بوته‌های دلخواهی که می خواهید برسید.

به عنوان مثال اگر قوه نامیه 90 درصد باشد به این معنی است که از 100 عدد بذر 90 عدد جوانه خواهد زد.

به بیان دیگر شما اگر 50 عدد بذر بکارید خیالتان راحت است که حداقل 45 عدد از این بذرها جوانه خواهند زد.

البته که شرایط مناسب برای جوانه زنی هم باید رعایت شود. مثل دما، رطوبت و…

 مثلا اگر درصد جوانه زنی 50 درصد باشد می‌ دانید که باید 2 برابر تعداد بوته‌ هایی که می خواهید بذر بکارید.

اگر 50 بوته لوبیا سبز می خواهید باید 100 عدد بذر با قوه نامیه 50 درصد بکارید تا به این تعدادی که می خواهید برسید.

برای اطمینان از درصد سبز شدن بذرها در ابتدا تعدادی کمی از نمونه بذر تهیه کرده و بکارید و بعد از اطمینان از درصد جوانی زنی اقدام به خرید عمده بذر نمایید.

روش تست درصد جوانه زنی بذر:

ابتدا بایستی نمونه‌هایی برای آزمایش کیفی بذر تهیه شود که در این کارنمونه برداری با دست از کیسه‌ ها یا توده‌ های بذر انجام می‌ گردد.

تهیه نمونه باید با دقت کافی صورت گیرد تا نمونه نماینده و نشان دهنده کل توده بذر تولیدی باشد در صورتی‌ که بذر با قارچ‌ کش ضد عفونی شود نمونه نیز از بذر ضد عفونی شده تهیه گردد.

برای تست بذرها یک حوله کاغذی برداشته و یک نوار به عرض دو یا سه اینچ (5-7 سانتیمتر) و حدود شش اینچ (15 سانتیمتر) طول برش دهید.

10 بذر را در طول نوار کاغذی بچینید اگر می خواهید بیش از یک نوع بذر را آزمایش کنید حتماً هر نوار را برچسب بزنید.

نوارها را در اطراف بذرها بچرخانید و هر کدام از نوارها را با چسب محکم ببندید تا یک لوله باریک به همراه بذرهای داخل آن داشته باشید.

نوار حاوی بذر را در یک کیسه پلاستیکی قرار دهید و به اندازه کافی آب برای مرطوب کردن نوار کاغذی اضافه کنید اما آب اضافی را بیرون بیاورید.

کیسه را در یک مکان گرم قرار دهید.

بذرها را هر دو یا سه روز یک بار بررسی کنید بیش تر بذرها طی دو هفته جوانه می زنند.

نکته: به تعداد بذرهایی که در طول مدت زمان معینی جوانه می‌ زنند و برحسب درصد بیان می‌ شوند قوه نامیه بذر گویند.

اگر کم تر از چهار بذر از ده بذر از یک بسته خاص جوانه بزنند بذرها ارزش کاشت ندارند.

۲-خلوص تمیزی بذر:

دانه مورد استفاده باید عاری از مواد خارجی اضافی (خاک، کاه و کلش، شن و ماسه و …) بذور آسیب دیده و شکسته و نیز، آلوده به آفت و بیماری باشد.

وجود هر یک از این عوامل می‌تواند موجب بروز آسیب به محصول نهایی و از بین بردن زحمات و هزینه‌ های انجام شده گردد.

همچنین ضد عفونی کردن بذور قبل از کاشت بسیار راحت تر است و مصرف سموم در طی دوره داشت را کم تر می کند.

کارخانه های تولید و بسته بندی بذرها هر نوع بذر را با قارچکش مناسب با بیماری های رایج ضد عفونی کرده و بسته بندی می کنند.

آنچه در ضد عفونی بذرها مهم است جلوگیری از مسمومیت دام یا کارگران انجام دهنده ضدعفونی می باشد.

اگر برخی از مواد ضدعفونی کننده در غلظت زیاد استفاده شوند سبب ایجاد گیاه سوزی در گیاهچه یا عدم جوانه زنی بذرها می شوند.

تمامی بذرها قبل از حمل تمیز می شوند و ممکن است قبل از استفاده به دست ما نیز مجدد آلوده شوند پس تمیز کردن بذرها قبل از رویش ایده خوبی است.

تمیز کردن بذرها از طریق آبکشی ممکن نیست زیرا باکتری ها خود را به شدت به سطح بذرها چسبانده و نمی توان آن ها را به راحتی شستشو داد.

برای بهداشت صحیح بذرها به محلول سه درصد پراکسید هیدروژن نیز نیاز است و آن را می توان از داروخانه خریداری کرد.

همچنین به یک دماسنج قوی و یک صافی بزرگ نیز نیاز است تا تمام دانه ها در آن تمیز و آبکشی شوند.

محلول پراکسید هیدروژن راتا 60 درجه سانتی گراد گرم کنید درجه حرارت صحیح را با دماسنج اندازه گیری کنید زیرا بسیار مهم است.

در صورتی که محلول خیلی سرد باشد میکروب ها زنده مانده و اگر بیش از حد گرم شوند بذرها آسیب دیده و جوانه نمی زنند.

صافی پر از بذر را به مدت 5 دقیقه درون محلول قراردهید و 4-5 دقیقه صافی را بچرخانید.

اطمینان حاصل کنید محلول پراکسید هیدروژن تمام قسمت های بذر را پوشانده باشد.

درنهایت صافی را از محلول خارج کرده و بذرهای تمیز شده را به مدت یک دقیقه در آب خنک شستشو دهید. سپس محلول پراکسید را دور بریزید و بذرهای تمیز شده را کاشته و از رویش آن ها لذت ببرید.

همچنین تجهیزات کاشت را قبل از استفاده حتما تمیز کنید.

چه عواملی بر جوانه زنی بذر تاثیر گذار است؟

این عوامل به ویژگی‌ های خود بذر مربوط بوده و مستقل از محیط بر جوانه­ زنی بذر تاثیر می ­‌گذارند.

از مهم ترین عوامل موثر در جوانه­ زنی بذر می‌ توان به موارد زیر اشاره کرد:

قدرت حیات بذر یا زنده مانی:
تولید ­گنندگان و متخصصان کنترل بذر قوه نامیه را توانایی بذر در جوانه ­زنی و تولید گیاهچه ی طبیعی تعریف نموده ­اند.

از دیدگاه دیگر قوه­ ی زیست نشان دهنده درجه زنده بودن بذر، فعالیت متابولیکی و دارا بودن آنزیم ­‌هایی است که توانایی لازم برای جوانه­ زنی و رشد گیاهچه را فراهم می­‌ کنند.

بذرها در زمان رسیدگی فیزیولوژیک بالا ترین قوه­ ی زیست را دارند و پس از آن قوه­ ی زیست کاهش می‌ یابد.

به طور کلی قوه­‌ ی زیست عبارت است از ظرفیت بذر برای جوانه ­زدن که به وسیله درصد جوانه ­زنی، سرعت جوانه­ زنی و قدرت نهال­ه ای بذر ارزیابی می ­‌شود.

طول عمر بذر:
بذرها بر اساس طول عمر به 3 گروه طبقه ­بندی می‌ ­شوند:

کوتاه عمر: بذر های که عمر آن ها چند روز تا حداکثر یک سال است.

مانند بذرهای افرا، بید و نارون.
متوسط عمر: بذر هایی که از 2 تا 15 سال عمر می‌ ­کنند.

مانند بذر اکثر غلات، سبزی‌ها و برخی گیاهان زینتی.
بلند عمر: این گونه بذر ها پوسته ­ی سختی دارند و در صورت آسیب ندیدن پوسته می­ توانند حتی در دماهای بالا حداقل 15 تا 20 سال زنده بمانند.

مانند برخی از گونه‌ های علف هرز.
خواب بذر:
شرایطی است که در آن بذر حتی با دارا بودن شرایط مساعد برای جوانه زنی جوانه نمی‌­ زند.

چه عوامل محیطی بر جوانه زنی بذر اثر می گذارند؟

رطوبت: رطوبت برای جوانه ­زنی بذر باید به مقداری باشد که بذر را کاملا اشباع کرده و پوسته بذر را نرم کند.

آب برای نرم کردن پوسته بذر و فعال ساختن سیستم‌های داخل بذر ضروری است.

همراه با جذب آب تنفس و فعالیت‌های متابولیکی بذر افزایش می‌ یابد.

همچنین جذب آب سبب زیاد شدن حجم بذر و ترکیدن پوسته بذر می‌ ­شود.

پس از آنکه بذر جوانه زد و ریشه­ چه از آن خارج شد مقدار آب قابل وصول برای گیاه جدید به قدرت ریشه برای وارد شدن به محیط و توانایی آن برای جذب آب بستگی دارد.

پتانسیل اسمزی نیز که به وجود نمک­ ها و مواد محلول در رطوبت خاک بستگی دارد بر قابل استفاده بودن آب برای بذر اثر دارد.

وجود بیش از حد نمک‌ های محلول در محیط بذر ممکن است مانع جوانه­ زدن بذرها گردد و تعداد گیاهچه‌ ها را کاهش دهد.

دما: درجه حرارت احتمالا مهم­ ترین عامل محیطی تنظیم کننده ­ی جوانه­ زنی و رشد گیاهچه ­ی حاصل است.

زیرا بر میزان جذب آب و سرعت اعمال متابولیکی داخل بذر اثر می‌ گذارد.

دما بر درصد و سرعت جوانه ­زنی نیز تاثیر می‌ ­گذارد.

بالا ترین درصد جوانه ­زنی برای اکثر گیاهان در دما های بین 26 تا 35 بدست می‌ آید.

برای جوانه­ زنی بذر سه نقطه ­ی دمایی وجود دارد حداقل، مطلوب و حداکثر که برای هرگونه منحصر به فرد است.

دمای حداقل پایین­ ترین درجه حرارتی است که جوانه ­زنی می ­تواند در آن اتفاق بیافتد.

به این دمای کمینه ی دمای پایه یا صفر جوانه ­زنی می­ گویند.

دمای حداکثر دمایی است که پس از آن جوانه­ زنی صورت نمی‌ ­گیرد زیرا این دما و دما های بالاتر از آن برای بذر کشنده هستند.

دمای مطلوب نیز دمایی است که در آن بیش­ ترین درصد و سرعت جوانه­ زنی اتفاق می‌ افتد.

اکسیژن: جهت جوانه­ زنی سریع و یکنواخت تبادل گاز ها میان جنین و محیط جوانه ­زنی از اهمیت خاصی برخوردار است.

بذر کلیه گیاهان به استثنای گیاهان آبزی برای جوانه زدن نیاز به اکسیژن فراوان دارند.

اکسیژن برای سوزاندن قندها و چربی‌ ها و سایر مواد ذخیره ای بذر و تولید انرژی لازم است.

بنابراین محیط­‌ های کشت باید دارای هوای کافی بوده و سفت و فشرده نباشند.

بذرهایی که در خاک‌ های سنگین کاشته شده باشند یا در اعماق زیاد خاک قرار گیرند به ویژه در فصول بارانی ممکن است جوانه نزنند.

زیرا خلل و فرج موجود در خاک با آب پر شده و اکسیژن کمی برای بذر باقی می ­‌ماند.

نور: نور ممکن است جوانه زدن بذر را تسریع و یا از جوانه ­زنی آن جلوگیری کند.

بذرهای حساس به نور اغلب ریز هستند و قرار دادن آن‌ ها نزدیک به سطح خاک برای جوانه­ زنی مناسب­ تر است.

بذر هایی که نور از جوانه زدن آن‌ ها ممانعت می‌ کند معمولا در محیط­‌ های خشک کویری دیده می‌ شوند.

در این مناطق اگر بذرها در اعماق بیشتر خاک کشت شوند که رطوبت بیشتر و دمای کم­تری دارند بقای گیاهچه حاصل تضمین بیش ­تری خواهد داشت.

عوامل متعددی همچون گسترش کشت­ های مکانیزه و شرایط محیطی نا­مطلوب مانند خشکی و شوری خاک ضرورت جوانه ­زنی و استقرار سریع و یکنواخت را ایجاب می‌ نمایند.

از این میان شوری خاک و اثرات نا­مطلوب تنش شوری بر جوانه زنی بذر و استقرار گیاهچه از مواردی است که امروزه توجه محققان زیادی را به خود جلب نموده است.

به طوری که سطوح بالای شوری موجب مهار کامل جوانه ­زنی بذر و استقرار گیاهچه می‌ شود.

تنش ­های محیطی: تنش عبارت است از هر عامل زیستی یا محیطی که بتواند به موجود زنده صدمه وارد نماید.

تنش نتیجه برهم خوردن فرآیندهای حیاتی سلول­ های گیاهی است که در اثر یک یا چند عامل زیستی و محیطی حاصل می‌ شود.

در اثر تنش جوانه­ زنی، رشد و نمو، کیفیت و عملکرد محصول تحت تاثیر قرار می‌ گیرد.

بعلاوه تنش ممکن است سبب مرگ بخشی از گیاه یا تمام آن گردد.

تنش­‌های محیطی (شوری، خشکی، سرما، گرما، عناصرسنگین و…) مهم­ ترین عوامل اثر گذار بر روی گیاهان زراعی به شمار می‌­آیند.

تنش­‌های محیطی شامل تنش­‌ های زیستی و تنش‌های فیزیکوشیمیایی می‌ باشند.

تنش­‌های زیستی به دو دسته تقسیم می شوند:

1- حمله آفات و امراض

2- رقابت

تنش‌های فیزیکوشیمیایی به پنج گروه تقسیم می شوند:

1- فیزیکی

2- شیمیایی

3- تشعشعی

4- دمایی

5- آب

تنش شوری جز تنش‌ های شیمیایی محسوب می‌ گردد.

حالا در راهنمای خرید بذر ببینیم که چگونه بذر تقلبی را از اصلی تشخیص دهیم؟

تقلب در بذر به روش‌ های مختلفی صورت می‌ گیرد بسته بندی مانند قوطی یا پاکت تقلبی، بسته بندی اصلی اما با برچسب تقلبی، پاکت یا قوطی اصلی پر شده با بذر تقلبی.

به طور کلی برای تشخیص تقلبی بودن بذر باید با دقت به بسته بندی آن توجه کنید.

تشخیص تقلبی بودن بذر از روی بسته بندی

تفاوت در ابعاد پاکت، تفاوت در سایز قوطی و نوع درپوش قوطی، اختلاف در رنگ‌ ها، اختلاف در فونت نوشتاری و اندازه نوشته‌ها، همگی جزو تفاوت‌ های ظاهری هستند که در بسته بندی بذرهای تقلبی وجود داشته است.

پس از باز کردن پاکت یا قوطی و مقایسه بذرهای داخل آن تفاوت بین بذر تقلبی و اصلی کاملا مشهود است.

اختلاف در اندازه بذر اصلی و تقلبی و تفاوت در رنگ قارچ کش‌ های مورد استفاده معمولا مشخص است.

بذرهای تقلبی بعضاً بوی نامطبوعی دارند در صورتی که بذرهای اصل این گونه نیستند.

تشخیص تقلبی بودن بذر از روی برچسب

تقلب در بازار بذر بیشتر در مورد بذرهای پرطرفدار از برندهای شناخته شده رخ می‌ دهد.

مثلا سمینیس، هایزر زادن، نانهمز،… که این بذرها به علت کیفیت بالایی که دارند گران‌ تر بوده و در عین حال در میان کشاورزان بسیار پرطرفدار هستند.

کیفیت بالا گران بودن و پرطرفدار بودن این بذرها موجب شده تا پای افراد متقلب به این سمت کشیده شود.

توجه کنید که ممکن است بسته بندی بذر بسته بندی اصلی اما با برچسب تقلبی باشد.

متقلبان از پرطرفدار بودن یک رقم خاص از یک برند معروف سوء استفاده کرده رقم‌ های ارزان‌ تر آن را خریداری می‌ کنند و برچسب تقلبی روی آن می‌ چسبانند.

باز هم برای تشخیص اصل بودن بذر باید با دقت به ظاهر برچسب توجه کنید.

تفاوت در جنس برچسب، رنگ کاغذ آن، فونت و اندازه نوشته‌ ها، تفاوت در رنگ‌ های چاپ شده روی برچسب، پررنگ یا کم رنگ بودن نوشته‌ ها و نحوه پراکنش جوهر روی کاغذ همگی نکاتی هستند که برای تشخیص اصل بودن بذر باید به آن دقت کنید.

اما گاهی پاکت و قوطی اصلی پر شده با بذر تقلبی

در برخی موارد بسته بندی بذر و برچسب آن اصلی هستند اما با بذر تقلبی پر شده‌اند.

متقلبان بسته‌ بندی بذر را از جایی که معمولا دیده نمی‌ شود باز می‌ کنند.

بذر اصلی را خالی کرده و با بذر تقلبی پر می‌ کنند.

در این حالت شما به راحتی نمی‌ توانید از ظاهر پاکت، قوطی یا برچسب، تقلبی بودن بذر را تشخیص دهید.

به طور کلی روش‌ های زیادی برای روانه کردن بذرهای تقلبی به بازار وجود دارد.

و همانطور که دیدید اکثرا بر اساس شواهد ظاهری می‌ توان بذر اصلی از تقلبی را تشخیص داد.

اما هر چقدر هم که روش‌ های تشخیص را توضیح دهیم باز هم ممکن است بذر تقلبی به لحاظ ظاهری قابل تشخیص نباشد.

خرید بذر تقلبی برای کشاورز جز زیان، ورشکستگی و هدر رفتن هزینه و زحمات یکساله او پیامدی نخواهد داشت.

تنها راه‌ حل مطمئنی که برای کشاورزان وجود دارد این است که به فروشنده اعتماد کرده و حتما از فروشنده معتبر یا یک سایت معتبر مانند سایت ما بذر خود را خریداری نمایند.