نماتد بیماری خاک کشاورزی

آخرین بروزرسانی ۱۴۰۲/۰۶/۱۴

نماتد چیست؟

نماتد یا نماتود همان کرم لوله‌ ای ریشه‌ گره یا بیماری خاک است که آن را سرطان یا انگل زمین هم نام می‌ نامند.

این یکی از بیماری هایی است که زمین‌ های کشاورزی به آن مبتلا می‌ شوند.

این بیماری ریشه گیاهان را درگیر کرده و به آن ها آسیب می‌ زند.

نماتدها کرم‌ هایی لوله‌ ای شکل و نخ مانند هستند و جزو بی مهرگانند.

محل زندگی آنها در خاک می باشد و محیط های گرم با زمستان کوتاه برای رشد و زندگی این جانوران ایده آل می باشد.

تشخیص زمین های آلوده به نماتد

برای تشخیص زمین های آلوده اگر مشتی خاک از نواحی مختلف زمین بردارید و آن را در لیوان آبی بریزید خاک درون آب ته نشین می شود و موجودات زنده ی درون خاک بر روی سطح آب شناور می مانند.

اگر موجودات زنده ی آن را از درون آب استخراج کنید جانوران نخی بلندی پیدا می کنید که همان نماتد ها هستند.

آنالیز خاک برای نماتد لازم است

-نمونه خاک از زیر سایه انداز تهیه شود.

-عمق حفره 10 الی 40 سانتی متر و 10 سانتی متر اول را باید کنار بزنید.

-اگر تعداد لارو سن 2 شما در 100 گرم بیش از 300 تخم باشد این زنگ خطر است.

-اگر بیش از 1500 عدد باشد خسارت زایی بالاست.

-90 درصد نماتد ها در عمق 15 سانتی متری خاک قرار دارند.

محل زندگی نماتدها

محل زندگی نماتدها داخل خاک است.

در هر گرم از خاک 5 الی 100 عدد از این کرم وجود دارد.

طول نماتد متغیر می‌ باشد و بین ۱ تا ۱۰ میلی متر می‌ باشد.

با چشم غیر مسلح دیده نمی‌ شوند و بسیار ریز و باریک هستند.

محیط مناسب برای نماتد ها محیط گرم با زمستان کوتاه است.

-دسته ی نر به شکل کرم کامل

-دسته ی ماده گلابی شکل است

لارو سن 1 و 2 داخل تخم ایجاد می شود.

لارو سن 2 از تخم خارج می شود اکثر جمعیت این نماتد را ماده ها تشکیل می دهند.

نر ها تغذیه ندارند فقط کار تنوع ژنتیکی را انجام می دهند.

لارو سن 2 ماده به ریشه جلب شده و 2 الی 3 هفته تغذیه می کند.

دستگاه تولید مثل خارج از فضای ریشه است و می توانند با نر جفت گیری کنند.

مدت زمان تخم تا تخم این چرخه با شرایط محیطی 4 الی 8 هفته است و در طول سال 6 الی 12 نسل تولید می کند.

لارو سن 2 خارج شده از تخم می تواند تا 1 سال زنده بماند.

ریشه های آلوده به نماتد معمولا ضخیم تر و تیره تر هستند.

نماتد ریشه گرهی

نماتد ریشه گرهی با نام ROOT – KNOT Nematode مهم ترین انگل گیاهی هست که اولین بار در سال 1855 توسط Berkeley در گل خانه انگلستان روی ریشه های خیار مشاهده شد.

در ایران روی 19 تیره گیاهی از جمله گورجه فرنگی، سیب زمینی، چغندر قند و انواع کدوییان از مهم ترین میزبان های این نماتد هستند.

علایم ناشی از نماتد گره ریشه غالبا به صورت گره گره شدن، برجستگی های کره مانند و پوسیدگی خشک ظاهر می شود.

که در گیاهان جوان ممکن است منجرب به مرگ آنها شود و در گیاهان مسن به صورت کوتولگی، کاهش رشد، زردی گیاه و گاهی پژمردگی گیاه در ساعات گرم روز می باشد.

نماتد نر کرمی شکل و نماتد ماده Meloidogyne گلابی شکل است.

که نماتد ماده بعد از جفت گیری و یا حتی بدون جفت گیری با نماتد نر تولید تخم می کند و تخم را در داخل یک کیسه (Egg sac ) ژلاتینی به منظور محافظت قرار می دهد.

تخم ها ممکن است همگی یا بعضی از آنها در داخل یا خارج بافت های ریشه گذاشته شوند و به همین صورت زمستان گذرانی می کنند.

سپس در فصل بهار این تخم ها شکسته شده و لارو سن دوم آنها به گیاه میزبان حمله می کند.

حدود 95 درصد از بیماری ریشه گرهی در اثر 4 گونه ایجاد می شود:

-Meloidogyne arenaria : این گونه بیشتر در مناطق معتدل فعالیت دارد.

-Meloidogyne incognita : این گونه بیشتر در مناطق گرم و خشک خسارت وارد می کند.

-Meloidogyne haple : در مناطق خشک و مرطوب و خاک های کمی اسیدی فعال تر است.

-Meloidogyne javanica : بیشتر در خاک هایی با PH بالا فعال هستند.

خسارات نماتد

این بیماری ریشه گیاه را درگیر کرده و گره‌ هایی به شکل غدد سرطانی روی ریشه ایجاد می‌ کند که باعث پوسیدگی و خشکی گیاه می‌ شود.

در اصطلاح کشاورزان شکل ظاهری این بیماری را برای ریشه به پا مرغی توصیف می کنند.

درختان و گیاهانی که به این انگل دچار هستند شاخ و برگی غیر طبیعی خواهند داشت.

برگ‌ ها مدام پژمرده شده و قبل از موعد می‌ ریزند.

معمولا انتهای شاخه ها نیز در اغلب اوقات بدون برگ می‌ مانند.

میوه ها نیزاز شمایل اولیه خود فاصله گرفته، دفرمه، ریز تر و بی‌کیفیت می‌ شوند.

به طور کلی، متخصصان باور دارند که این انگل، کل طبیعت درخت و گردونه زندگی آن را مختل می‌ کند.

درختان جوان در نهایت بر اثر این انگل تلف می شوند.

در گیاهان مسن تر زردی و کوتولگی هم چنین پژمردگی در ساعات روز گزارش شده است.

به طور کلی نماتد ریشه را زخم، ریش ریش، و غده دار می‌ کند و باعث زردی و پژمردگی آن می‌ شود.

نماتد ها ناقل ویروس نیز هستند.

آسیب نماتد شیوع قارچ را نیز افزایش می دهد.

اشکال نماتد:

نماتد ها به شکل های کروی، کیسه ای، دوکی و متورم هستند.

این کرم‌ ها معمولا بین 1 تا 11 میلی ‌متر طول دارند حتی تا 31 سانت در گونه‌ های دیگر، ولی برخی از انواع آن، به شکل گرد و باد کرده نیز هست.

این انگل‌ ها را به هیچ وجه نمی‌ توان با چشم مصلح دید زیرا علاوه بر جثه ریز شفاف نیز هستند.

نماتد ریشه گرهی Root –Knot Nematode: اولین و بارز ترین علایم نماتد ایجاد ریشه گرهی است.

در واقع ریشه به شکل دانه تسبیهی یا گره های شبیه به سرطان در می آیند به همین دلیل به نماتد عامل سرطان خاک هم گفته می شود.

نماتد مولد گره ریشه باعث تجمع مواد غذایی پتاس و روی در ریشه و کاهش آن در گیاه و سوختگی حاشیه برگ می شود.

ﻧﻤﺎﺗﺪﻫﺎی ﻣﻮﻟﺪ زﺧﻢ رﻳﺸﻪ Pratylenchus:

ﻧﻤﺎﺗﺪﻫﺎی ﻣﻮﻟﺪ زﺧﻢ رﻳﺸﻪ (Pratylenchus) در دسته‌ ی ﺳﻪ ﻧﻤﺎﺗﺪ اﻧﮕﻞ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺧﺴﺎرت زای ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋﻲ و ﺑـﺎﻏﻲ در ﺳﺮاﺳـﺮ دﻧﻴـﺎ ﻗـﺮار داﺷـﺘﻪ.

ﺑﻌـﺪ از ﻧﻤﺎﺗـﺪ رﻳﺸـﻪﮔﺮﻫـﻲ و ﻧﻤﺎﺗـﺪ ﺳﻴﺴـﺘﻲ، نماتد مولد زخم اﻫﻤـﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑـﺎﻻﻳﻲ در ﺟﻬـﺎن داشته.

در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻴﺶ از ۷۰ ﮔﻮﻧﻪ از اﻳﻦ نماتد مولد زخم ریشه ﺑﺎ ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮده‌ ای از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻴﺰﺑﺎن گزارش شده است.

داﻣﻨﻪ ی ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻧﻤﺎﺗـﺪﻫﺎ وﺳـﻴﻊ ﺑـﻮده و ﺑـﻪ ﺑـﻴﺶ از ۴۰۰ ﻧـﻮع محصولات تک ﻟﭙﻪ و دو ﻟﭙﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ.

ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﺗﺪ ﻣﻮﻟـﺪ زﺧﻢ رﻳﺸﻪ را ۱۲-۸۵ درﺻﺪ ﮔﺰارش شده است.

از ﻣﺤﺼـﻮﻻت اﻗﺘﺼـﺎدی ﻣﻬﻤـﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻤﺎﺗﺪﻫﺎ ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻏﻼت، ﺣﺒﻮﺑﺎت، ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ، ﻗﻬﻮه، ﻣﻮز، ﺑﺎدام زﻣﻴﻨـﻲ و ﺑﺴـﻴﺎری از درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه اﺷﺎره کرد.

نماتد سیستی غلات:
نماتد سیستی غلات گونه H. avenae از بسیاری از کشورهای جهان و از مناطق با شرایط آب و هوایی مختلف گزارش گردیده.

این گونه یک نماتد مهم بر روی غلات مناطق معتدل، گرمسیری و نیم گرمسیری بوده است.

که از کشورهای استرالیا، کانادا، اسرائیل، آفریقای جنوبی، ژاپن، چین، هند، آمریکا، اکثر کشورهای اروپایی، نیوزلند، پرو، ترکیه، کشورهای شمال آفریقا و غرب آسیا مانند: (مراکش، تونس، پاکستان، لیبی، سودان، الجزایر، عربستان سعودی و سوریه) گزارش شده.

در ایران این گونه از استان‌ های ایلام، فارس، کرمانشاه و خوزستان گزارش گردیده است.

گیاهان میزبان نماتد سیستی غلات:

در ایران این نماتد به گندم، جو، ذرت، چچم و جو دره خسارت وارد می‌ زند.

علایم نماتد سیستی غلات:
آلودگی به صورت لکه‌ ای در مزرعه مشاهده می ‎‌شود.

قطر لکه‌ های آلوده از ۱ تا بیش از ۱۰۰ متر مربع متغییر می‌ باشد.

علائم بیماری روی بوته‌ های جوان گندم در مرحله ۸-۴ برگی بارزتر از بوته‌ های مسن می‌ باشد.

برگ‌ های بیرونی بوته‌ های آلوده زرد رنگ بوده و بوته‌ های آلوده کوتاه‌ تر و تعداد پنجه‌ های آن کم تر از بوته‌ های سالم هست.

علائم بیماری همانند نشانه‌ های کمبود غذایی روی گیاه به ویژه کمبود ازت هست و در بسیاری از موارد به عنوان خسارت نماتد لحاظ نمی‌ شود.

علایم بیماری روی ریشه:

-افزایش ریشه‌ های فرعی و شاخه شدن آن‌ ها

-ایجاد آماس‌ های ( تورم کوچک) کوچک

-در نقاط متورم روی ریشه که معمولا با چسبیدگی خاک نیز همراه است.

چند سیست سفید رنگ نماتد با چشم غیر مسلح دیده می‌ شود.

همچنین گیاهچه‌ های آلوده به ایـن نماتـدها گـاهی اوقـات در معرض حملـه دیگـر بیمارگرهـا مخـصوصا قارچ‌ های خاک‌ زی عامل پوسیدگی‌ های ریشه قرار می‌ گیرند.

نماتد سیست سیب‌زمینی

این نماتدها بسیار کوچک هستند و کمتر از 1 میلی‌متر و کیست‌ ها به‌اندازه‌ یک سر خودکار (0.5 میلی‌ متر) هستند.

جنس نر بدن کرم مانند معمولی دارد.

در حالی که پس از جفت شدن با ماده تقریبا کروی می‌ شود و به‌ صورت کیست در سطوح ریشه ظاهر می‌ شود.

هر دو جنس نر و ماده اندوپارازیت هستند.

به این معنی که در ریشه‌ ها تغذیه می‌ کنند.

نماتد جوان سیست سیب‌ زمینی از کیست‌ هایی که می‌ توانند حاوی تا 500 تخمک باشند خارج می‌ شوند.

هنگامی‌ که نماتد جوان از تخم خارج می‌ شود بین ذرات خاک حرکت می‌ کند و به ریشه سیب‌ زمینی درست در نوک ریشه، حمله می‌کند.

نماتد سیست سیب‌ زمینی روی سلول‌ های ریشه گیاهی تغذیه می‌ کند و باعث می‌ شوند که این سلول‌ ها بسیار بزرگ و در نهایت پاره شوند.

هم چنین گیاهچه‌ های آلوده به ایـن نماتـدها گـاهی اوقـات در معرض حملـه دیگـر بیمارگرهـا مخـصوصا قارچ‌ های خاک‌ زی عامل پوسیدگی‌ های ریشه قرار می‌ گیرند.

*رقم پسته بادامی و اوحدی نیز به نماتد حساس هستند.

پیشگیری و درمان نماتد

برای پیشگیری از نماتد چه باید کرد؟

بهترین راه مبارزه با نماتد ریشه این است که از بروز و شیوع آن پیشگیری کنیم.

همان طور که همیشه می‌ گویند پیشگیری بهتر از درمان است و البته هزینه و عوارض و خسارات کم تری را نیز برای باغدار به همراه خواهد داشت.

از جمله راهکارهای پیشگیری از ابتلای گیاه به این انگل می‌ توان موارد زیر را نام برد:

-یخ آب زمستانه، کاشت گیاه قبل از وقت آن، آفتاب دادن خاک و یا گند زدایی آن، می‌ تواند موثر باشد.

-کاشت گیاهانی در کنار گیاه اصلی هم چون گل جعفری که از بروز انگل جلوگیری می‌ کنند نیز سودمند است.

نماتد کش های طبیعی عبارتند از:

پلی سولفید مشتق شده از سیر ,چریش,ترشح ریشه گل همیشه بهار,قارچ نماتوفاگ

بعضی از گیاهان زینتی مانند گل جعفری و مارچوبه نیز به از بین بردن نماتد کمک می کنند.

-تهیه و کاشت بذر و نهال سالم نیز راهکار بسیار خوبی برای جلوگیری از این انگل است.

-از دیگر راه‌ های مفید می ‌توان تناوب کاشت را معرفی کرد.

-به آتش کشیدن مزرعه در فصل پاییز نیز راهکار خوبی است.

و…

کنترل و درمان نماتد چگونه است؟

اکنون به خوبی می‌ دانیم که نماتد چیست پس بهتر است راهکارهایی را برای کنترل آن نیز به شما آموزش دهیم.

در واقع نماتد باعث انسداد آوند چوبی می شود.

متخصصان کشاورزی و گیاهپزشکی، راه‌ حل‌ های ساده‌ ای را برای کنترل این انگل مطرح کرده‌ اند که انجام به موقع آن‌ ها می‌ تواند در درمان این بیماری و جلوگیری از ضرر و زیان اقتصادی بسیار موثر باشد.

از جمله روش های کنترل و راه مبارزه با نماتد ریشه می‌ توان موارد زیر را برشمرد:

-بررسی کردن خاک و درختان آلوده:

برای این کار ابتدا باید خاک را به صورت تخصصی آنالیز کرد و سپس درختان مبتلا را شناسایی نمود.

شستشوی خاک و استخراج نماتدها با استفاده از روش تلفیق الک و سانتریفیوژ و سینی وایت هد و تثبیت و انتقال آن ها به گلیسرین طبق روش دگریس انجام می شود.

سپس از نماتدهای استخراج شده به تفکیک جنس اسلایدهای میکروسکوپی تهیه و با استفاده از میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار می گیرند.

پس از بررسی های میکروسکوپی اندازه گیری های لازم و رسم تصاویر مورد نیاز شناسایی گونه ها با استفاده از منابع و کلیدهای معتبر انجام می شود.

*نماتد ها با استفاده از استریومیکروسکوپ شمارش می شوند.

-ضد عفونی کردن نهال ها قبل از کاشت:

قبل از اینکه نهال خریداری شده را بکارید بهتر است که آن را از طرق مختلف ضدعفونی کنید.

به طور مثال قرار دادن آن به مدت نیم ساعت در آب می‌ تواند نماتد ریشه را نابود کند.

-خرید نهال های مناسب از نهالستان های معتبر:

این راهکار نیز برای مدیریت این کرم مفید است و تاکید ما نیز بر همین مورد است.

برای این که احتمال ابتلای درختان و گیاهان را به این انگل کاهش دهیم منطقی تر است که نهالی سرحال از نهالستانی معتبر خریداری کنیم.

-توجه کردن به آبیاری و تغذیه گیاهان:

آبیاری اصولی و به اندازه می‌ تواند احتمال ابتلا به این انگل را به صورت قابل توجهی کاهش دهد.

اگر خاک بیش از اندازه مرطوب باشد احتمال رشد این انگل بیشتر است.

از طرف دیگر کودهای آلی می‌ توانند بروز این بیماری را کنترل کنند.

*ترکیبات فنلی سیستم دفاعی گیاه را تحریک می کند.

-استفاده از سم برای نماتد:

به عنوان یک راه پایانی برای مبارزه با نماتد مصرف سموم شیمیایی هست.

در وهله‌ ها و مراحل اول استفاده از سموم شیمیایی چندان توصیه نمی‌ شود.

زمانی هم که کار به استفاده از این سموم رسید باید ان را در چند مرحله و به صورت اصولی انجام داد.

تا بهترین نتیجه حاصل شود.

استفاده از سم برای از بین بردن این انگل در 2 مرحله انجام می‌ شود:

-استفاده از سم پیش از کاشت گیاه:

این قسمت بعد از بررسی اولیه خاک انجام شده و اگر این کرم در خاک وجود داشت خاک قبل از کاشت باید سم پاشی و ضد عفونی شود.

-استفاده از سم پس از کاشت گیاه:
چنان که از نامش پیداست پس از کاشت و به هنگام تشخیص آسیب در درختان انجام می‌ شود.

هم چنین به عنوان بهترین سم نماتد می توان اگزامیل و یا فینامیفیوس را نام برد.

ترکیبات فنلی سیستم دفاعی گیاه را تحریک می کند.

*قارچ آسکومیست ها :

تشکیل شبکه های 3 بعدی چسبنده که مانع حرکت نماتد می شود و آن ها را به دام می اندازد تولید توکسین می کند.

و از طریق میخ آلوده کننده به بدن نماتد وارد می شود.

*ماده شیمیایی اسید سالسیلیک از شرکت مرک Merck:

اسید سالیسیلیک می تواند سبب افزایش درصد مرگ و میر لاروهاي سن دوم نماتد شود.

سخن پایانی

در این مقاله از علائم نماتد حرف زدیم و گفتیم که این کرم‌ های ذره‌ بینی شفاف دلیل اصلی ابتلای گیاه به سرطان خاک هستند.

در اصل نوعی انگل بوده و با پیوستن به ریشه گیاه، از آن تغذیه کرده، شیره جان و قوت گیاه را جذب کرده و باعث ریزش برگ، کم شدن محصول و در آخر از بین رفتن گیاه می‌ شوند.

از همین روی، یکی از هول ناک ترین آفات گیاهی هستند و تشخیص و رفع آن بسیار اهمیت دارد.

برای درمان نماتد ریشه تشخیص و یا کنترل آن راهکارهایی را به شما ارائه دادیم.

امیدواریم که این راهکارها برای شما مفید واقع شوند.

به عنوان حسن ختام این مقاله در صورتی که در حال حاضر با بیماری نماتد در کشت و کارتان دسته پنجه نرم می کنید با من علیرضا سیل آبادی مشورت کنید تا بهترین مشاوره را در این زمینه به شما بدهم و در این راه شما را همراهی کنم.

هم چنین اگر در کشاورزی و کشت کارتان با آفات یا امراضی مواجه شده اید با من علیرضا سیل آبادی تماس بگیرید تا شما را راهنمایی کنم.

تماس با من

مشاوره