ویروس در گیاهان

آخرین بروزرسانی ۱۴۰۲/۰۸/۲۵

ویروس‌ ها در انواع موجودات زنده وجود دارند و می‌ توانند به تمام گیاهان، محصولات زراعی، قارچ‌ ها و … حمله کنند و موضوع ویروس در گیاهان در مقاله پیش رو به صورت مفصل بررسی می شود و انواع ویروس ها در گیاهان مختلف مانند گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، خیار، بادمجان، کدو و … را مورد ارزیابی قرار می دهیم و روش های پیشگیری و مقابله با آن ها را مرور می کنیم.

ویروس‌ های گیاهی نیز مانند سایر ویروس هاهستند.

آن ها به قسمتی از گیاه یا تمام آن حمله می‌ کنند و با کاهش کمیت و کیفیت محصول ضرر و خسارت را به کشاورز وارد می‌ کنند.

ویروس ها موجوداتی بسیار کوچک و غیر قابل رویت با میکروسکوپ های معمولی (نوری) هستند که فقط در سلول های زنده تکثیر می یابند.

آشنایی با ویروس گیاهی

بر اساس اطلاعات موجود می توان گفت که ویروس ها در انواع و اقسام موجودات زنده وجود دارند.

علاوه بر انسان، گیاهان، حیوانات، قارچ ها، نماتدها، حشرات، کنه ها، باکتری ها و حتی فیتوپلاسماها به بیماری های ویروسی مبتلا می شوند.

ویروس‌ های گیاهی از لحاظ شکل ظاهری با یک دیگر متفاوتند.

به طوری که بیش از ۵۰% آن‌ ها لوله ای، گرد و استوانه ای و مابقی به شکل دراز و بلند وجود دارند.

تولید مثل ویروس‌ های گیاهی از طریق وادار کردن بدن میزبان به تولید ویروس افزایش پیدا می‌ کنند.

باید توجه داشت که زمانی که ویروسی گیاهی را آلوده می‌ کند در تمام قسمت‌های آن حرکت می‌ کند.

و همانند سازی را آغاز خواهد کرد.

معمولا ویروس‌ های گیاهی باعث کاهش رشد، کاهش محصول و کاهش طول عمر گیاه می‌ شوند.

متداول‌ ترین روش‌ های تشخیص بیماری ‎‌های ویروسی عبارتند از:

تغییر در رنگ، تغییر در بافت، تغییر در رشد، تغییر در میوه، تغییر در شکل اندام، پژمردگی گیاه، عقیم شدن گیاه و بدمزه شدن محصول و میوه آن

ذره‌ی ویروس گیاهی موسوم به ویریون هم چون سایر ویروس ها عاملی بسیار کوچک و بیماری‌ زاست.

این ذره اساساً از اسید نوکلئیک (DNA یا RNA) است که لایه‌ ای پروتئینی به اسم کپسید آن را در بر گرفته است.

مواد ژنتیکی ویروس می‌ تواند از DNA دو رشته‌ ای، RNA دو رشته‌ ای، DNA تک رشته‌ ای یا RNA تک رشته‌ ای تشکیل شده باشد.

غالب ویروس های گیاهی در گروه ذرات ویروسی با RNA دو رشته‌ ای یا تک رشته‌ ای جای دارند.

تعداد کمی از آن‌ ها هستند که DNA تک رشته‌ ای داشته باشند.

در حالی که هیچ ذره‌ ای با DNA دو رشته‌ ای وجود ندارد.

چگونگی انتقال ویروس های گیاهی

ویروس های گیاهی توسط حشرات ( شته ها، زنجره ها، تریپس، زنجرک، پسیل، و…)، کنه ها، نماتد، قارچ ها، انگل های گلدار(سس و…)، مکانیکی، بذر، پولن و پیوند منتقل می شوند.

ویروس های گیاهی که توسط حشرات منتقل می شوند به سه صورت زیر وجود دارند:

1-ویروس های ناپایا (non Persistent):

این ویروس ها غالباً توسط شته ها منتقل می شوند.

شته پس از حداقل یک نیش زدن (یک ثانیه تغذیه) روی میزبان آن را اکتساب می کند و بلافاصله قادر به انتقال آن می باشد.

پس از اکتساب تا ۱۰ساعت قابلیت انتقال را دارد.

در این نوع ویروس ها هر چه ناقل (شته) گرسنه تر باشد قدرت انتقال بالاتری پیدا می کند.

2-ویروس های نیمه پایا (Semi Perstent):

در این گروه ناقل باید حداقل یک دقیقه روی میزبان تغذیه کند تا ویروس را اکتساب کند.

در این نوع ویروس ها، ناقل ویروس بین ۱۰ تا ۱۰۰ ساعت پس از اخذ قابلیت انتقال خود را حفظ می‌ کند.

3-ویروس های پایا (Persistent):

ناقل برای دریافت این نوع ویروس ها باید حداقل ۳۰دقیقه از میزبان آلوده به ویروس تغذیه کند تا بتواند آن را اکتساب کند.

و پس از اکتساب بلافاصله قادر به انتقال ویروس نمی باشد.

بلکه ویروس نیاز به چند هفته دوره کمون در بدن ناقل خود دارد تا بتواند آن را منتقل کند.

گرسنگی ناقل در قدرت انتقال آن نقشی ندارد و ناقل بیش از ۱۰۰ ساعت و گاهی تا پایان عمر قابلیت انتقال ویروس را در بدن خود حفظ می کند.

این نوع ویروس ها غالباً تولید زردی در گیاه میزبان می کنند و در بدن ناقل ممکن است به صورت:

-حالت گردشی ( Circulative)

-به صورت تکثیری (Propagative )

سیکل خود را سپری می کند.

که غالباً زنجره ها و زنجرک ‌ها، ناقل این ویروس ها هستند.

سلول های گیاهی جزو سلول های یوکاریوتی و مشابه سلول های جانوری هستند.

با این حال، سلول های گیاهی از چنان جداره‌ ی سلولی برخوردارند که نفوذ ویروس به درون گیاه و آلوده کردنش را تقریباً ناممکن می‌ سازد.

در نتیجه، ویروس های گیاهی با توسل به دو مکانیزم متداول است که پخش می‌ شوند:

انتقال افقی و انتقال عمودی.

انتقال افقی

در این نوع از انتقال، ویروس گیاه در نتیجه‌ ی منبعی خارجی به گیاه منتقل می‌ شود.

ویروس برای «حمله» به گیاه باید به درون لایه‌ ی بیرونی و محافظتی گیاه رسوخ کند.

گیاهانی که بر اثر شرایط جوی، هرس یا ناقلان گیاهی (باکتری، قارچ، نماتد و حشره) صدمه دیده باشند به شکل معمول در برابر ویروس آسیب‌ پذیرتر هستند.

انتقال افقی از طریق روش های مصنوعی تولید مثل نباتی که مورد استفاده‌ ی باغبانان و کشاورزان است نیز رخ می‌ دهد.

بریدن یا پیوند زدن درخت دو روش شایعی است که ویروس های گیاهی به گیاه سرایت می‌ کنند.

انتقال عمودی

در انتقال عمودی، ویروس از گیاه مادر به گیاه فرزند انتقال می‌ یابد.

این نوع انتقال هم در تولید ‌مثل جنسی و هم غیر جنسی اتفاق می‌ افتد.

در روش های تولید ‌مثل غیر جنسی نظیر تولید نباتی، گیاه فرزند از گیاهی با ویژگی ژنتیکی واحدی منشعب می‌ شود.

وقتی گیاهانی جدید از ساقه‌ ها، ریشه‌ ها، پیازها و … مربوط به گیاه مادر تولید شدند ویروس به گیاهان فرزند سرایت می‌ یابد.

در تولید جنسی، انتقال ویروس در گیاهان در نتیجه‌ ی آلودگی بذر است.

در غالب موارد دانشمندان از یافتن درمان برای ویروس های گیاهی عاجز مانده‌ اند.

به همین دلیل است که تمرکز خویش را بر کاهش بروز و انتقال ویروس معطوف ساخته‌ اند.

ویروس ها یگانه عوامل بیمار ی‌زای گیاهان محسوب نمی‌ شوند.

ذرات آلوده‌کننده‌ ای موسوم به ویروئیدها و ویروس های اقماری نیز هستند که مسئول بروز چندین نوع بیماری در گیاهان هستند.

ویروس در گیاهان: گوجه فرنگی

نام بیماری: پیچیدگی برگ زرد گوجه‌ فرنگی

عامل بیماری: ویروس (Tomato Yellow Leaf Curl Virus– TYLCV)

عامل بیماری پیچیدگی زرد برگ گوجه فرنگی ویروس (TYLCV (virus curl leaf yellow Tomato از خانواده ویروس های دوقلو (Geminiviridae) و جنس گوموویروس (Begomovirus) است.

این ویروس یکی از مخرب ترین ویروس های گیاهی در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان محسوب می شود.

که خسارت آن بین 50 تا 90 درصد در محصول گوجه فرنگی گزارش شده است.

و با توجه به انتشار گسترده آن در بسیاری از نقاط دنیا به عنوان سومین ویروس از ده ویروس گیاهی مهم دنیا معرفی شده است.

اگر چه مهم ترین میزبان این ویروس گوجه فرنگی (lycopersicum Solanum) است.

اما دامنه میزبانی آن وسیع بوده و قادر به ایجاد آلودگی در بیش از 30 گونه گیاهی از 12 خانواده از جمله سبزی و صیفی (خیار، طالبی، فلفل قرمز، فلفل دلمه ای، هویج، شنبلیله)، گیاهان زینتی، گیاهان وحشی و گونه های مختلف علف های هرز (پنیرك، سلمه تره، سوروف، تاجریزی و …) می باشد.

برای اولین بار در ایران در سال 1372 از برخی مزارع گوجه فرنگی استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان و سپس در فاصله یک دهه از بسیاری استان های کشور از قبیل کرمان، بـــوشهر، خوزستان، مرکزی، اصفهان، تهران، گلستان، مازندران، خراسان رضوی و یزد گزارش و در حال حاضر به یکی از عوامل اصلی کــاهش میــزان محصول گوجه فرنگی در ایران تبدیل شده است.

در بسیاری از کشورهای مدیترانه ای، خاورمیانه و آفریقایی از جمله قبرس، اسرائیل، ساحل عاج، اردن، لبنان، سنگال، مصر و تونس انتشار گسترده ای دارد.

این ویروس دارای ژنوم DNA تک رشته ای می‌ باشد.

گوجه کاران ایرانی به شدت تحت تاثیر همه گیری ویروس سرجمک (ویروس گوجه فرنگی) قرار گرفته‌ اند.

و سال‌ هاست این ویروس به مناطق گوجه کاری به خصوص گوجه کاران جنوب کشور خسارت زیادی می‌ زند.

پیچیدگی برگ زرد گوجه‌ فرنگی (سرجمک) منحصرا توسط مگس‌ های سفید یا عسلک‌ ها یا سفید بالک‌ ها با نام علمی Bemisia tabaci منتقل می‌ شود.

در مواردی که جمعیت این حشره زیاد است حتی با وجود سم‌ پاشی روزانه با حشره‌کش‌ ها 100 درصد تلفات یا در واقع نابودی کامل محصول ثبت شده است.

حشره ناقل برای کسب ویروس بین 15 تا 30 دقیقه زمان لازم داشته و دوره نهان ویروس در بدن ناقل برای شروع انتقال آلودگی، بین 8 تا 24 ساعت است.

اگر چه پوره های سفید بالک هم قادر به انتقال بگوموویروس ها هستند.

اما نقش اصلی برای انتقال و انتشار آن ها به عهده حشرات بالغ به ویژه حشرات ماده بوده و فقط 20 درصد حشرات نر در شرایط سنی مشابه (با سن یک تا دو هفته) قادر به انتقال آلودگی هستند.

علائم بیماری معمولا بسته به شرایط آب و هوایی و رقم گوجه فرنگی دو تا سه هفته پس از انتقال ویروس روی گیاهچه های آلوده ظاهر می شود.

در صورت آلودگی نشاها علائم آلودگی بلافاصله بعد از انتقال آن ها به زمین اصلی با سرعت بیش تری ظاهر شده و شدت آلودگی در این گونه مزارع بیش تر خواهد بود.

در صورت وقوع آلودگی در مراحل اولیه رشد کوتولگی شدید بوته گوجه فرنگی و کاهش تعداد و اندازه میوه در مزارع به راحتی قابل مشاهده است.

ایجاد آلودگی در مراحل دیرتر رشد رویشی و تولید میوه را تحت تاثیر قرار می دهد.

سفید بالک‌ های آلوده به ویروس با قرار گرفتن در زیر برگ‌ ها و تغذیه از شیره گیاهی سبب انتقال بیماری می‌ شوند.

عمده آلودگی توسط حشرات بالغ اتفاق می‌ افتد.

اما پوره‌ های سن دو و سه هم توانایی انتقال ویروس را دارند.

زمانی که میزبان گیاهی وجود نداشته باشد ویروس TYLCD می‌ تواند بین حشرات نر و ماده منتقل شود و در بدن آن‌ ها باقی بماند.

دامنه میزبانی این ویروس گسترده بوده و 12 تیره و 30 گونه گیاهی را در بر می‌ گیرد.

برخی گیاهان وحشی، زینتی، سبزیجات و همچنین گونه‌ هایی از علف‌ های هرز میزبان ویروس TYLCD هستند.

به طوری که در گیاهانی نظیر لوبیا، داتوره، پنیرک، اطلسی و… نیز ایجاد بیماری بدون علامت می‌ کند.

اما گوجه فرنگی میزبان اولیه آن بوده و بوته‌ های آلوده دارای علائم می‌ باشد.

علائم بیماری پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی چیست؟

-زرد شدن حاشیه برگ ها

-قاشقی و فنجانی شدن شدید برگ های انتهایی

-ریز شدن شدي برگ های انتهایی، برگ‌ ها ریز و از حاشیه به سمت داخل چروکیده می‌ شوند.

-کوتولگی بوته های گوجه فرنگی، بوته‌ های آلوده به بیماری کوتوله و رنگ پریده هستند.

-پهنک برگ‌ ها در نواحی بین رگ برگ‌ ها و لبه برگ‌ ها به زرد یا سبز روشن مایل به سفید تغییر رنگ می‌ دهند.

-ریزش شدید گل ها (گاها تا 90 درصد) و کاهش شدید میزان میوه و یا ریز شدن میوه ها، معمولا گل‌ ها قبل از موعد ریزش می‌ کنند بنابراین در این بوته‌ ها شاهد عدم تشکیل میوه یا تعداد میوه بسیار کم و بی کیفیت خواهیم بود.

سایز میوه‌ ها بسیار کوچک بوده و پوست آن‌ ها دارای لکه‌ های متعدد می‌ باشد.

بدشکلی میوه نیز دیده می‌شود.

وقوع آلودگی قبل از مرحله گل دهی باعث کاهش شدید میزان محصول بدون مشاهده علائم قابل توجهی در میوه های حاصل از گیاهان آلوده می شود.

اگر آلودگی در مراحل اولیه رشد گیاه صورت گیرد میوه‌ ای تولید نمی‌ شود.

وقوع آلودگی در مراحل بلوغ گیاه تاثیری روی میوه‌ ها قبل از تشکیل ندارد ولی میوه‌ هایی که بعدا تشکیل می‌ شوند بد شکل شده و معمولا ریزش پیدا می‌کنند.

بنابراین آلودگی زود هنگام تقریبا باعث از بین رفتن صد در صد محصول می‌ شود.

بیش تر گوجه کاران نمی‌ دانند که همه این علائم با هم دیگر ظهور پیدا نمی کنند و یا حتی این علائم به طور خاص ممکن است به دلیل ویروس سرجمک باشند.

برگچه‌ های بوته آلوده، ضخیم تر از حد طبیعی می‌ شوند و ظاهری چرمی شکل پیدا می‌ کنند و در بین رگ برگ‌های آن‌ ها چروکیدگی و زردی ظاهر می‌ شود.

دقت داشته باشید در صورت مشاهده چندین علائم با هم دیگر تشخیص شما دقیق‌ تر خواهد بود.

تشخیص این ویروس تنها از طریق زرد شدن حاشیه برگ و لوله‌ ای شدن برگ‌ ها می‌ تواند اشتباه باشد و بروز هر یک از این علائم به تنهایی ممکن است به دلیل مشکل دیگری باشد.

کنترل بیماری سرجمک گوجه‌ فرنگی و روش‌های پیشگیری

روش های پایش و ردیابی:

-پایش جمعیت حشره ناقل در تمام طول فصل کشت

-انجام مستمر پایش و ردیابی مشاهده ای در مزرعه

-جمع آوری نمونه های مشکوك به آلودگی

-انجام سریع آزمون های الایزا و P

کنترل زراعی و بهداشت گیاهی:

-استفاده از نشاء سالم

-استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل به TYLCV

-تغییر تاریخ کاشت (زود کشت کردن)

-تولید نشاء در مناطقی دور از مزارع گوجه فرنگی

-رعایت حداقل سن 30 روز براي نشاهای گوجه فرنگی هنگام انتقال به زمین اصلی (سفید بالک علاقه مند به تغذیه از بافت برگ گیاهان جوان است).

-اجتناب از انتقال نشاهای گوجه فرنگی به زمین اصلی در صورت بالا بودن جمعیت حشره ناقل

-رعایت کشت گوجه فرنگی با فاصله زمانی و مکانی از سایر میزبان ها از قبیل (کلم، کدوییان، سویا،پنبه و علف های هرز).

-کشت گیاهان تله از قبیل خیار و کدو حلوایی

-کشت ذرت در اطراف مزارع گوجه فرنگی

-استفاده از مالچ های زرد رنگ.

-روغن پاشی سطح زیرین برگ ها با هدف کنترل حشرات بالغ مستقر شده در زیر برگ ها

-حذف بقایای گیاهی در مزارع بلافاصله پس از برداشت

-حذف علف های هرز میزبان

کنترل شیمیایی:

یکی از موثرترین راه های مدیریت این بیماری کنترل حشره ناقل است که برای این منظور می توان در مرحله گیاهچه، از حشره کش های سیستمیک ثبت و توصیه شده با رعایت تناوب در استفاده از گروه های مختلف حشره کشی (به منظور جلوگیری از ایجاد مقاومت) استفاده کرد.

ویروس در گیاهان: فلفل دلمه ای

فلفل‌ دلمه‌ ای یکی از انواع محصولاتی است که توسط قارچ‌ ها، باکتری‌ ها، ویروس‌ ها و هم چنین شرایط محیطی نامطلوب و کمبود ماده‌ های غذایی لازم دچار بسیاری از انواع بیماری های فلفل دلمه ای فیزیولوژیکی می‌ شود.

به منظور جلوگیری از ضررهای مالی و هم چنین خرابی محصولاتتان علاوه بر کنترل شرایط محیط کاشت باید استراتژی‌ های مدیریتی گفته شده در این مقاله را در برابر ویروس های فلفل دلمه ای اعمال کنید.

آلودگي هاي ويروسي از عوامل مهم کاهش کمي و کيفي محصولات کشاورزی در مزارع و گلخانه ها در دنيا و ايران مي باشند.

یکی از متداول‌ ترین بیماری ‌های فلفل‌ دلمه ‌ای ویروس موزاییک است.

تقریباً هیچ راه درمانی برای گیاهان آلوده شده به این ویروس وجود ندارد.

علت این امر آن است که تمرکز عملکردی این ویروس بر روی کاهش رشد و کیفیت میوه فلفل‌ دلمه‌ ای است.

به دلیل شکل ظاهری و جنس لکه‌ هایی که بر اثر این ویروس روی برگ‌ های فلفل‌ دلمه‌ ای ایجاد می‌ شود به نام ویروس موزاییکی شناخته می‌ شود.

ویروس موزاییکی بر روی فلفل دلمه می‌ تواند از انواع مختلفی که وجود دارد تأثیر بپذیرد.

در ادامه هر یک از انواع ویروس موزاییک بیماری‌ های فلفل ‌دلمه ‌ای توضیح داده شده است.

ویروس موزائیک یونجه
در ادامه می‌ توانید عوامل ایجاد کننده و نکات مربوط به ویروس موزايیک یونجه را مطالعه کنید.

-عامل ایجادکننده بیماری موزائیک یونجه در فلفل دلمه:

ویروس Alfalfa mosaic (AMV)

-نحوه انتشار ویروس:

گونه‌ های مختلف حشرات ناقل مخصوصا شته‌ ها (مانند شته Myzus persicae)، بذرهای آلوده، ابزارآلات آلوده

-علائم این بیماری:

لکه‌ها و خال‌هایی به طرح موزاییک و به رنگ زرد روشن و سبز، تغییر شکل و کج‌شدن میوه فلفل دلمه، در صورت ابتلا نشاهای جوان فرایند رشد گیاه مختل و باعث کوتولگی می‌ شود، میزان محصولات به‌ عمل‌ آمده کم تر از حد نرمال است.

-چرخه زندگی ویروس موزاییک یونجه در فلفل‌ دلمه‌ ای:

ازآنجایی‌که امکان زنده‌ ماندن این ویروس وجود دارد با فراهم‌ شدن کم ترین شرایط مطلوبی رشد و انتقال خود را شروع می‌ کند.

به‌ طوری‌ که گیاهان در مدت 1 تا 2 هفته پس از ابتلا می‌ میرند.

-خسارت بیماری موزاییک یونجه در فلفل دلمه:

به دلیل تحت‌ تاثیر قرار گرفتن عملکرد باردهی و کیفیت گیاه و میوه، میوه‌ های آلوده قابل‌ فروش نخواهند بود.

-راه‌ های مبارزه شیمیایی با این ویروس:

تنها راه مبارزه با این ویروس مدیریت ناقل بیماری یعنی شته است.

استفاده از پروتنوس (1لیتر در هکتار)، افوریا (300 میلی‌لیتر در هکتار)، استینگر، استارکل، اگریفلکس، آدمیرال (750 گرم در هکتار)

-روش‌ های پیشگیری و کنترل این ویروس

استفاده از بذرهای سالم، جلوگیری از آفات با استفاده از توری، ضدعفونی‌کردن تجهیزات کشاورزی، استفاده از روغن چریش و اسپری‌کردن صابون حشره‌ کش به گیاهان، پرهیز از دست‌ زدن به گیاهان با دست‌ های ضد عفونی نشده، کنترل میزبان‌ های دیگر این ویروس مانند ازبین‌ بردن علف‌ های هرز یا استفاده از مالچ در میان ردیف‌ ها، دور کردن ناحیه کاشت فلفل‌ دلمه‌ ای از مزارع یونجه.

-ویروس موزاییک یونجه طی چند روز می‌ تواند گیاه فلفل دلمه را آلوده کند؟

در صورت برقراری شرایط مطلوب برای انتشار این ویروس، 1 تا 2 هفته پس از ابتلا گیاه به این ویروس از بین می‌ رود.

ویروس موزائیک خیار فلفل‌ دلمه‌ ای

از انواع دیگر بیماری‌ های فلفل‌ دلمه ‌ای ویروس موزاییک خیار یا Cucumber Mosaic Virus است.

که به‌ اختصار CMV نامیده می‌ شود.

این نوع ویروس موزاییک نیز در برخی موارد مشابه همتای قبلی خود یعنی موزاییک یونجه است.

عامل انتقال ویروس موزاییک خیار چندین نوع از شته‌ ها هستند.

ویروس این بیماری های فلفل دلمه ای در علف‌ های هرز، ریشه، بذر یا گل‌ های گیاه زراعی زندگی می‌ کنند.

با برقراری شرایط محیطی مطلوب و وجود شته‌ ها ویروس به گیاهان فلفل‌ دلمه حمله می‌ کند.

علاوه بر ناقلان این ویروس بذرها و نشاهای آلوده، جا به‌ جایی ابزار آلات کشاورزی آلوده و حتی خود انسان نیز از جمله عواملی هستند که باعث جا به‌ جایی ویروس به گیاهان فلفل دلمه می‌ شوند.

-علائم بیماری موزاییک خیار در فلفل دلمه:

با جا به‌ جایی ویروس و شروع مراحل اولیه رشد کم‌کم علائم فیزیولوژیکی بر روی گیاهان و میوه فلفل دلمه ظاهر می‌ شود.

با مقایسه علائم آن‌ ها و موارد زیر می‌ توانید مطمئن شوید که گیاهان مزرعه شما به این بیماری های فلفل دلمه ای آلوده شده‌ اند یا خیر.

1-تاول‌ هایی به رنگ سبز و زرد روی برگ‌ها و میوه ایجاد می‌ شوند.

2-شکل ظاهری نشاهای جوان کوتوله و برگ‌ های آن باریک می‌ شود.

به همین دلیل بوته‌ ها پرپشت و کپه‌ ای می‌ شوند.

3-در مرحله گلدهی بر روی آن‌ ها رگه‌ هایی سفید ظاهر می‌ شود.

هم چنین امکان ریزش برگ‌ها وجود دارد.

4-طول ساقه و شاخه‌ ها بیش تر از حد معمول خواهد شد.

5-برگ‌ ها و دمبرگ‌ ها به دلیل رشد زیادی که داشته‌ اند به‌ طرف پایین در هم می‌ پیچند.

6-لکه‌ هایی برجسته به رنگ سبز تیره یا سفید و سیاه بر روی میوه‌ فلفل دلمه به وجود می‌ آید.

-روش‌ های مبارزه با ویروس موزاییک خیار فلفل دلمه:

همان‌ طور که در نوع قبلی نیز توضیح داده شد متأسفانه هیچ درمانی یا روش مبارزه‌ ای جز کنترل ناقل ویروس این نوع از بیماری های فلفل دلمه ای نمی‌توانید پیدا کنید.

اگر متوجه وجود حشرات ناقل در میان گیاهان خود شدید می‌ توانید با اسپری‌کردن روغن‌ های معدنی بر روی برگ‌ ها شته‌ ها را از آن‌ ها دور کنید.

-اقدامات پیشگیری در برابر بیماری موزاییک خیار فلفل دلمه:

پیشگیری بهترین و مقرون‌ به‌ صرفه‌ ترین استراتژی برای در امان نگه‌ داشتن محصولاتتان است.

با رعایت موارد زیر می‌ توانید از انتشار این دسته از بیماری های فلفل دلمه ای جلوگیری کنید:

1-اطمینان از سالم‌ بودن بذرها و نشاهای خریداری شده.

2-حذف مداوم علف‌ های هرز و هم چنین دور نگه داشتن گیاه فلفل‌ دلمه‌ ای از یونجه‌ ها که نقش میزبان ویروس را دارند.

3-ضد عفونی‌ کردن وسایل زراعی.

4-استفاده از پوشش توری برای جلوگیری از ورود حشرات ناقل.

5-اطمینان از مصرف به‌ اندازه مواد غذایی موردنیاز گیاه به‌ منظور تقویت سلامت آن‌ ها در هنگام رشد.

6-به‌ کار گیری مالچ آلومینیومی جهت منعکس شدن نور و درنتیجه دور شدن حشرات ناقل از گیاهان.

7-شخم‌ زدن خاک قبل از کاشت به‌ منظور از بین‌ بردن بقایای گیاهی و ویروس‌ های خفته در خاک.

بیماری ویروس موزائیک خفیف فلفل (پیسک) فلفل‌ دلمه‌ ای

این بیماری از ویروسی به نام Pepper mottle (PepMoV) ایجاد و منتشر می‌ شود.

مانند انواع دیگر بیماری‌ های فلفل ‌دلمه‌ ای ویروسی امکان زنده‌ ماندن آن در خاک و میزبان‌ های دیگر وجود دارد.

ویروس مورد نظر از خانواده ویروس موزائیک تنباکو است.

این بیماری به وسیله انتقال مکانیکی و بذر آلوده منتشر می شود و به وسیله حشرات انتقال نمی یابد.

این ویروس از راه های مختلفی به گیاهان منتقل می‌ شود و باعث ایجاد بیماری‌ در فلفل ‌دلمه ‌ای می‌ شود.

-علائم موزاییک خفیف فلفل ‌دلمه‌ ای:

هنگامی که ویروس موزاییک خفیف بتواند به درون گیاه نفوذ کند و مراحل رشد خود را آغاز کند.

راه برای ورود ویروس‌ های دیگر موزاییک نیز باز می‌ شود.

در نتیجه تغییرات متفاوتی در دوره زندگی ویروس مشاهده خواهید کرد.

از متداول‌ ترین علائم نوع بیماری های فلفل دلمه ای در دسته موزاییک خفیف عبارت‌ اند از:

1-وجود لکه‌ هایی به رنگ سبز یا سیاه در برگ‌ های بالغ‌ تر.

به‌ علاوه برگ‌ ها چروک می‌ شوند و موزاییک و نکروز کمی بر روی آن‌ ها ایجاد می شود.

2-رگ برگ گیاهان جوان‌ تر به سفید یا روشن تغییر رنگ می‌ دهند.

هم چنین لکه‌های ایجاد شده بر روی این برگ‌ ها زرد یا سبز روشن هستند.

3-تأثیرات بر روی میوه‌ فلفل‌ دلمه‌ ای نیز به‌ صورت کوچک و بدشکل بودن اتفاق می‌ افتد.

رگه‌ های قهوه‌ ای براق شدن پوست میوه و ایجاد تاول بر روی آن از دیگر علائمی است که میوه فلفل دلمه را درگیر می‌ کند.

*به‌ عنوان یک نکته باید توجه داشته باشید که در برخی از بذرها علائم بیماری های فلفل دلمه ای ذکر شده به شکل‌ هایی که گفته شد ظاهر نمی‌ شوند.

به این معنا که با وجود آلوده‌ شدن گیاه به این ویروس هیچ تغییری بر روی برگ‌ ها ایجاد نمی‌ شود.

این در حالی است که اختلالی که در رشد گیاه به وجود می‌ آید خبر از مراحل اولیه آلودگی این گیاه را دارد.

-روش‌ های مبارزه و کنترل بیماری موزاییک خفیف فلفل ‌دلمه‌ ای:

تمرکز استراتژی مدیریت بیماری که انتخاب می‌ شود باید برای شکستن چرخه بیماری های فلفل دلمه ای باشد.

در این صورت درصد انتشار و ایجاد دوباره این ویروس در گیاهان در گلخانه یا مزرعه به میزان قابل‌ توجهی کاهش می‌ یابد.

موارد زیر می‌ تواند محصول فلفل‌ دلمه‌ ای کاشته شده شما را از این بیماری در امان نگه دارد:

1-ضدعفونی‌کردن محیط انتخابی کشت با استفاده از نوردهی، آب داغ، محلول وایتکس.

2-استفاده از بذرها و نشاهای فلفل دلمه سالم و با کیفیت.

3-حذف‌کردن علف‌ های هرز به‌ صورت منظم به‌ طوری‌ که رشد آن‌ ها مختل شود.

4-ضد عفونی‌ کردن وسایل زراعی قبل از استفاده با موادی مانند: محلول شیرخشک 20 درصد فاقد چربی، تری سدیم فسفات.

5-از بین‌ بردن گیاهان آلوده به این ویروس.

توجه داشته باشید که انتقال این ویروس با هر عامل مکانیکی امکان‌ پذیر است.

بنابراین سوزاندن نیز به دلیل جریان دود ناشی از آن در این مورد کارساز نیست.

کمپوست کردن یا انتقال گیاهان آلوده به مکانی خارج از گلخانه بهترین گزینه است.

6-پرهیز از تماس دست آلوده به گیاهان به دلیل امکان بالای انتشار بیماری

سعی کنید از ورود تجهیزات و ماشین آلاتی که بین کشاورزان منطقه عمومی هستند و برای مزارع استفاده می شوند جلوگیری کنید.

و یا آن ها را کاملا استریل کنید.

اطمینان حاصل کنید که همه بازدیدکنندگان و کارگران قبل از ورود به مزارع ارقام حساس ضد عفونی شده اند.

* (برای کاهش آلودگی هر کسی که با گیاهان کار می کند لازم است دستانش را با الکل 70% یا صابون ضد عفونی کرده به نحوی که زیر ناخن هایش نیز کاملا تمیز شود.)

رعایت تناوب زراعی و عدم کشت گیاهان حساس در پیشگیری از آلودگی بسیار موثر است.

خربزه ، کدو تنبل و کدو سبز توسط این ویروس از بین نمی روند.

و می توان آن ها را به صورت تناوبی همراه با فلفل دلمه ای و گوجه فرنگی در مناطق آلوده کشت کرد.

ویروس Y سیب‌ زمینی (Potato Y)

یکی دیگر از بیماری های فلفل دلمه ای که از ویروس نشئت می‌ گیرد بیماری PVY یا همان ویروس Y سیب‌ زمینی است.

-عامل انتقال بیماری ویروس Y سیب‌زمینی:

انواع شته‌ های بال‌ دار از جمله شته سبز هلو، نشاهای آلوده، وسایل زراعی آلوده، وجود ویروس پنهان در علف‌ های هرز

-علائم وجود این ویروس در گیاهان فلفل دلمه:

ایجاد شکل‌ های موزائیکی بر روی نوک برگ‌ ها، لکه‌ های سفید یا سبز کم‌ رنگ بر روی برگ‌ هایی که شکل طبیعی خود را از دست‌ داده‌ اند ایجاد می‌ شود، ظاهر شدن خط‌ هایی تیره یا قهوه‌ ای بر روی ساقه و رگ برگ‌ ها، کوتاه قد شدن بوته‌ ها، با ادامه بیماری برگ‌ ها چروک می‌ شوند و بعضا بر روی آن‌ ها لکه‌ هایی مانند تاول ایجاد می‌ شود، اختلال در رشد جوانه‌ و گل در گیاهان فلفل دلمه، در صورت وجود میوه فلفل دلمه میوه‌ ها کوچک و بدشکل می‌ شوند.

-روش‌های مبارزه ارگانیک با ویروس Y سیب‌ زمینی:

به‌ کار بردن انواع روغن‌ های معدنی جهت جلوگیری از انتشار ویروس توسط شته‌ ها.

-میزان خسارت این ویروس در گیاهان در دوره زندگی خود:

اگر در رسیدگی به گیاهان در مراحل اولیه بیماری غفلت کنید گیاه فلفل دلمه به دلیل همه‌ گیر شدن عفونت می‌ میرد و دیگر محصولی رشد نخواهد کرد.

-اقدامات پیشگیری و کنترل این بیماری:

استفاده از بذرها و نشاهای مقاوم و سالم، پایش گیاهان به‌ صورت مرتب و از بین‌ بردن علف‌ های هرز، استریل کردن وسایل کشاورزی قبل از استفاده، دور نگه داشتن گیاه از هر گونه آسیب فیزیکی.

ویروس چروکیدگی قهوه ای

ویروس چروکیدگی قهوه ای میوه گوجه ‌فرنگی یکی از اعضای جنس Tobamovirus و خانواده Virgaviridae است که باعث خسارت اقتصادی وسیعی روی محصولات گوجه فرنگی و فلفل دلمه ای می شود.

عمده ترین علت بروز ویروس و تریپس در کشت فلفل دلمه ای:

-عدم رعایت اصول بهداشتی و ایزوله نبودن پنجره ها

-استفاده زیاد از کودهای شیمیایی و آبکی بودن ساختار بوته

-پایین بودن قدرت خودایمنی بوته

*پس باید به هنگام مبارزه هم با ناقل انتقال ویروس و هم خود ویروس مبارزه کرد.

ویروس در گیاهان: خیار

بیماری ویروسی موزاییک خیار که به آن بیماری برگ تاولی و یا مخملک نیز گفته می شود.

در سرتاسر جهان و در هر دو آب و هوای معتدل و گرمسیری اتفاق می افتد.

نام بیماری: ویروس موزاییک خیار

عامل بیماری: ویروس (Cucumber mosaic virus (CMV

دامنه میزبانی این ویروس بسیار وسیع است و دارای گسترده‌ ترین طیف میزبان‌ ها در بین تمامی ویروس های گیاهی است.

بیش از ۱۲۰۰ گونه از انواع گیاهان تک لپه و دو لپه را شامل می شود.

برخی از میزبان‌ های این ویروس عبارتند از :

خیار، خربزه، کدو، گوجه فرنگی، اسفناج، کرفس، فلفل‌ها، ترب، سیب زمینی شیرین، شلغم، هندوانه، لیمو، باقلا، پیاز، بادمجان، سیب زمینی، ریواس، هویج و…

علایم ویروس موزاییک خیار

علایم این بیماری در روی میزبان‌ های مختلف ممکن است به صورت موزاییک ، زخم موضعی ( لکه)، کوتولگی، چین خوردگی برگ، برجستگی ها، نقش حلقوی، تغییر رنگ برگ بافت ها، لکه های کلروتیک و غیره ظاهر شوند.

بوته‌ های خیار و سایر کدوییان غالبا هفته‌ های اول در مزارع آلوده می شوند.

چهار تا پنج روز پس از آلودگی لپه‌ها زرد و پژمرده می‌ شوند.

برگ‌های جوان کوچک چین خورده، به سمت بالا انحناء پیدا می‌ کنند و علایم موزاییک نشان می‌ دهند.

فاصله بین گره‌ ها کم و ساقه کوتاه شده.

معمولا رشد آن از ۳۰ سانتی‌ متر تجاوز نمی‌ کند.

اندازه برگ‌ های آلوده به اندازه نصف برگ‌ های سالم می رسد.

گیاه بیمار گل و میوه کم‌ تری تولید کرده در عوض بوته‌ ها ظاهری پرپشت و کپه‌ ای پیدا می‌ کنند.

در حاشیه برگ‌ های مسن ابتدا لکه های کلروتیک و سپس نکروتیک ظاهر می‌ شود.

بعد این لکه ها تمام سطح پهنک را فرا گرفته، برگ ها خشک می‌ شوند.

برگ‌ های مرده به دمبرگ آویزان شده یا می‌ ریزند.

در این صورت شاخه‌ های مسن لخت به نظر می‌ رسند.

در سطح میوه‌ های آلوده تاول‌ های سفید یا سبز تیره ظاهر می‌ شود.

این تاول‌ ها غالبا خشن و زگیل مانند میوه را بد قواره می‌ کنند.

این گونه خیارها غالبا تلخ بوده حتی اگر جهت تهیه خیار شور استفاده شوند نرم و آبکی می‌ شوند.

علایم کلی به شرح زیر است:

-گیاهانی که در اوایل فصل آلوده می شوند به شدت لکه‌ دار هستند.

-الگوی موزاییکی از سبز روشن و تیره (یا زرد و سبز) روی برگ‌ ها مشاهده می‌ شود.

-برگ‌ های تولیدی یا نقاط رشد گیاه بد شکل می شوند.

-روی میوه لکه‌ هایی با الگوی حلقه ای تشکیل می‌ شود.

-برگ‌ ها معمولا کوچک هستند این برگ‌ ها رو به پایین پیچ خورده و به طور معمول اندازه کوچک دارند.

-در گل‌ ها رگه‌ ی سفید معروف به شکاف گل ظاهر می‌ شود.

انتقال ویروس موزاییک خیار

توجه به اینکه ویروس موزاییک خیار مانند ویروس های دیگر پاتوژنی اجباری است.

این سوال ممکن است مطرح شود که چگونه زمستان را به بدون دسترسی به میزبان اصلی می گذراند.

در جواب باید گفت که این ویروس در زمستان روی میزبان های واسط و یا ریشه علف های هرز دایمی ، بقاء خود را حفظ می کند و سپس در موقع مناسب به وسیله ناقل یا ناقلین از این میزبان ها برداشت شده، به میزبان اصلی انتقال می یابد.

این ویروس در ریشه علف های هرز دایمی نظیر عروسک پشت پرده، تلخه سفید، داتوره، گزنه، نعناع آبی، یونجه باغی و غیره به سر می برد.

طبق بررسی در شرایط خوزستان این ویروس زمستان را روی گیاهانی از قبیل پروانش، گل فلوکس، توتون، یونجه باغی و غیره می گذراند.

همچنین این ویروس قادر است به صورت نهفته بدون هیچ گونه علایم ظاهری (Latent ) در گیاهان کوکب، زبان در قفا، برگ بو، تاج ریزی، باقلا مصری (Lupine ) و غیره به سر می برد.

انتقال و گسترش موزاییک خیار از طریق مایه زنی مکانیکی، بذر، سس و حشرات ناقل صورت می گیرد.

مهم ترین ناقل ویروس موزاییک خیار انواع شته ها می باشند.

حدود ۶۳ گونه از این شته ها قادرند ویروس موزاییک خیار را از گیاهان آلوده گرفته و به گیاهان سالم منتقل نمایند.

همه این شته ها این ویروس را به طریق نیش زاد یا ناپایا انتقال می دهند.

*شته سبز هلو (Myzus persicae ) و شته جالیز (Aphis gosypii ) از ناقلین مهم ویروس موزاییک خیار هستند.

کنترل ویروس موزاییک خیار

مبارزه با ویروس موزاییک خیار به علت داشتن میزبان های مختلف بسیار دشوار می باشد.

به طور کلی برای مبارزه این بیماری عمل پیشگیری بسیار مهم بوده.

راه های زیر برای کنترل این ویروس پیشنهاد می شود:

1-مبارزه با حشرات ناقل:

مبارزه با حشرات ناقل تا کنون نتیجه رضایت بخشی نداشته است.

چون این ویروس به وسیله بیش از ۶۳ گونه شته، سوسک دوازده نقطه ای خیار، سوسک راه راه خیار و بعضی از ملخ ها منتقل می شود.

غالبا این ناقلین ویروس را از بیرون مزرعه به داخل مزرعه انتقال می دهند.

تا کنون هیچ حشره کشی ساخته نشده است که شته ها را قبل از تغذیه از بین ببرد.

از آنجایی که ویروسی نیش زاد است می تواند قبل از مرگ شته در مزرعه سمپاشی شده، با اولین نیش به بوته سالم انتقال یابد.

2-انتخاب بذر عاری از ویروس:

این عمل در گیاهانی که ویروس در آن ها از طریق بذر انتقال می یابد بسیار مهم می باشد با این عمل آلودگی اولیه بعد از کشت به وجود نمی آید.

3-انتخاب واریته مقاوم:

بهترین راه پیشگیری از ویروس استفاده از واریته های مقاوم به این ویروس می باشد.

از خیار واریته های Table green ، Sensation hybrid ، Challenger و از کدو واریته های Harper hybrid و Saticy مقاوم به ویروس موزائیک خیار می باشند.

4-یکی دیگر از روش های رایج دیگر پیشگیری از بیماری، استفاده از روش (ترپ کراپ) است:

در این روش گیاهان مقاوم به CMV در اطراف مزرعه کاشته می‌ شوند و به صورت حفاظی برای گیاهان حساس به ویروس که در وسط مزرعه کاشته شده‌ اند عمل می‌ کنند.

به علت انتقال ناپایدار ویروس و دوره کوتاه ماندگاری آن در بدن شته این روش می‌ تواند موثر واقع شود.

5-از بین بردن علف های هرز میزبان این ویروس

6-نصب توری با سوراخ‌های ریز در گلخانه‌ها و خزانه‌ها برای جلوگیری از ورود آفات ناقل

7-اقدامات بهداشتی از قبیل شستن دست‌ها با آب و صابون هنگام دست زدن به گیاهان

8-حذف بوته‌ های آلوده و معدوم نمودن آن‌ ها در بیرون از گلخانه

9-تقویت رشد بوته‌ها با مصرف متعادل عناصر غذایی

10-مانیتورینگ (ردیابی) و کنترل شیمیایی حشرات ناقل از جمله شته ها